Istorija ŽELEZNICE: 136 godina prve srpske pruge
Na današnji dan, davne 1884. godine, Srbija je ostvarila višedecenijski san. Toga dana je javnom saobraćaju predata prva srpska pruga Beograd – Niš.
Da bi se razumeo nastanak i značaj železnice u Srbiji, neophodno je poznavati istorijske prilike koje su direktno uticale na to da Srbija dobije železnicu. Železnica, tačnije „gvozdeni put“ je prvi put, na srpskom jeziku pomenuta tridesetih godina XIX veka u Srpskom narodnom listu, koji je izlazio u Beču. Prva merenja i planovi za gradnju pruge kroz Srbiju obavljena su sredinom XIX veka, ali prve ozbiljne naznake da će Srbija izgraditi železnicu pojavile su se 1878. godine.
Na Berlinskom kongresu Srbija se obavezala da će izgraditi prugu, dok se Austrougarska, sa svoje strane, obavezala da će svoju železničku mrežu povezati sa novoizgrađenom srpskom prugom. Konvencija između Srbije i Austrougarske o međusobnoj obavezi za izgradnju pruge sklopljena je 9. aprila 1880. godine. Rok za izgradnju i povezivanje dve železničke mreže bio je 15. jun 1880. godine, a kao veza određen je most na Savi. Konvencijom je utvrđena i širina koloseka, vrsta vučnih i vučenih sredstava, najmanja brzina, najmanji broj vozova, odredbe o mostu, stanici, carini.
Februara 1881. godine Srbija sklapa Konvenciju sa društvom Generalna unija iz Pariza za gradnju pruge Beograd – Niš i, kasnije do Vranja. Već 21. juna, po julijanskom kalendaru, svečano je otpočelo građenje prve srpske železnice i to kraj mosta na Mokroluškoj rečici, tik uz Topčiderski put, u blizini današnjeg Mostara.
U sred močvare okupili su se knez Srbije, kneginja, članovi Vlade. Knez Milan je, srebrnim budakom, tri puta zakopao zemlju, čime su svečano otpočeli radovi. Tome je prethodilo bogosluženje mitropolita Mihajla.
Pruga se ozbiljno gradi do početka 1882. godine, kada Generalna unija pada pod stečaj. Gradnja staje, a Ministarstvo finansija, preko svojih zastupnika u Parizu, pokušava da spase šta se spasiti može, budući da su sva sredstva zatečena kod Unije, mogla pasti u ruke poverilaca.
Pronađeno je novo društvo, „Narodni kontoar za eskont“, koje je preuzelo obaveze Genarlne unije, pa se, 29. marta po starom kalendaru, u Beogradu, potpisuje novi ugovor između Ministarstva finansija Kraljevine Srbije i punomoćnika „Narodnog kontoara za eskont“ o prenosu Konvencije iz 1881. godine. Radovi na izgradnji pruge se nastavljaju.
Paralelno sa izgradnjom pruge, vodila se briga i o kadrovima. Namenski su se školovali budući železničari i to, na početku, u železničkoj školi koju su, po specijalnoj dozvoli Vlade, 1881. godine osnovali Franjo Vižek i Vilhelm Tomić. Kasnije, najbolji polaznici te škole odlaze na usavršavanje u Belgiju i Italiju.
Prvi voz koji je sa novoizgrađene beogradske stanice krenuo bio je dvorski voz kojim je, 20. avgusta 1884. godine po starom kalendaru, kralj Milan sa porodicom otputovao u Beč. Time je puštena u saobraćaj pruga Beograd – most na Savi – Zemun – Budimpešta.
Samo tri dana kasnije, 23. avgusta po julijanskom kalendaru (3. septembar po gregorijanskom kalendaru), svečano je otvorena pruga Beograd – Niš. U 8:30 i 8:34, posle svečanog bogosluženja koji je vršio mitropolit Teodosije, put Niša krenula su dva svečano opremljena voza, svaki sastavljen od po devet kola. U prvom su bili članovi francuske uprave i strani gosti, a u drugom, članovi srpske vlade.
Prvi redovan putnički voz je, od Beograda do Niša, otpremljen 3. septembra po julijanskom kalendaru, tj. 15. septembra 1884. godine po gregorijanskom kalendaru. Teretni saobraćaj na novoizgrađenoj pruzi uspostavljen je četrnaest dana kasnije.
U spomen na početak redovnog železničkog putničkog saobraćaja u Srbiji, 15. septembar se slavi kao Dan železničara.
Izvor: zeleznicesrbije.com
